Twoje dziecko odczuwa silny strach i nie wiesz, w jaki sposób mu pomóc? Zastanawiasz się, kiedy diagnozowane są zaburzenia lękowe u najmłodszych? Dowiedz się, czym dokładnie jest tego rodzaju zaburzenie i gdzie szukać pomocy, która może okazać się ogromnym wsparciem dla Twojego dziecka.
Czym są zaburzenia lękowe?
W świecie pełnym wyzwań każdy z nas doświadcza strachu. Jest to naturalna emocja wynikająca z oceny pewnych sytuacji jako zagrożenie. Bardzo często pojęcie to jest mylone z lękiem. Należy jednak mieć na uwadze, że jest to całkowicie coś innego.
W momencie, gdy dana osoba odczuwa strach, jednak jest to całkowicie nieadekwatne do sytuacji, a więc nieuzasadnione lub zbyt intensywne, to można mówić, że odczuwa ona lęk. Kiedy ten przeszkadza w codziennym funkcjonowaniu, można mówić o zaburzeniu lękowym. Jest to choroba diagnozowana przez lekarzy psychiatrów zgodnie z systemem diagnostycznym (ICD-11). Nasilenie się tej emocji może powodować takie objawy, jak:
- ból w klatce piersiowej,
- ból głowy,
- mdłości,
- przyspieszone bicie serca,
- zawroty głowy,
- drżenie rąk.
Typowym objawem zaburzeń lękowych jest nieustające uczucie niepokoju, które utrudnia wykonywanie czynności dnia codziennego ze względu na nieustępujące objawy fizyczne, jak i psychiczne.
Jakie zaburzenia lękowe występują u dzieci najczęściej?
Nie każdy wie, że zaburzenia lękowe mogą występować u każdego, niezależnie od płci, sposobu funkcjonowania, czy wieku. Na ich doświadczanie są więc również narażone dzieci.
Najczęściej występującym rodzajem lęku u najmłodszych, a także tym, który pojawia się jako pierwszy, jest ten, który wiąże się z rozłąką z opiekunem – tzw. lęk separacyjny. Zjawisko to jest naturalne do około 5 roku życia, w późniejszym czasie może być natomiast oznaką zaburzenia. Do zdiagnozowania lęku separacyjnego konieczne jest odczuwanie bardzo wysokiego i nieuzasadnionego strachu związanego z ograniczeniem obecności rodzica lub opiekuna. Bardzo często dziecko nie jest w stanie zostać samo w domu, odmawia wychodzenia do szkoły, dodatkowo nieustannie żyje w przekonaniu, że opiekun w pewnym momencie zniknie na zawsze. Do innych zaburzeń lękowych, które występują u dzieci najczęściej, zalicza się także:
- zaburzenia lękowe uogólnione – sprowadzają się do nieustannego zamartwiania się przez dziecko; bardzo często najmłodsi wyobrażają sobie możliwie najgorsze scenariusze różnego rodzaju sytuacji,
- zaburzenia paniczne – objawiają się ciągle pojawiającymi się napadami paniki, którym towarzyszą duszności, zawroty głowy i kołatanie serca; bardzo często dziecko ma poczucie, że zaraz może umrzeć; fobia paniczna może pojawić się bez konkretnego powodu lub być wywołana jednym, specyficznym czynnikiem,
- fobia społeczna – wiąże się z ogromnym lękiem pojawiającym się w momencie przebywania z różnymi ludźmi; mogą to być osoby nieznajome lub nawet bliscy; fobia społeczna charakteryzuje się również nieustannym zamartwianiem się tym, o czym pomyślą inni ludzie,
- mutyzm wybiórczy – mutyzm wybiórczy jest lękiem związanym z komunikowaniem się z innymi osobami, blisko wiąże się więc z fobią społeczną; głównym objawem jest odmowa porozumiewania się mimo tego, że dziecko taką umiejętność posiada,
- fobia szkolna – fobia szkolna związana jest typowo z unikaniem przez najmłodszych chodzenia do szkoły; bardzo często towarzyszą temu objawy fizyczne, które sprawiają, że dziecko nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować fizycznie,
- fobie specyficzne – zaliczane są do lęków powodowanych przez różnego rodzaju czynniki takie, jak owady, zwierzęta, zjawiska atmosferyczne czy inne elementy, z jakimi dzieci mają styczność od najmłodszych lat.
Zaburzenia lękowe u dzieci – skąd się biorą?
Istnieje teoria oparta na jednym z najpopularniejszym podejściem wyjaśniającym powstawanie fobii – modelu poznawczo-behawioralnym – iż lęk u dzieci powstaje w wyniku dwóch czynników: warunkowania i modelowania.
Przyczyn można doszukiwać się przede wszystkim w tzw. warunkowaniu klasycznym. W sytuacji gdy bodziec, który wcześniej nie powodował emocjonalnej reakcji, zaczyna być kojarzony z awersyjnym bodźcem, a więc tym który w jakiś sposób wywołuje uczucie lęku. W tym momencie osoba uczy się, że unikanie tego obiektu jest związane z minimalizowaniem skutków fobii, co jednak ma odwrotne skutki do zamierzonych i powoduje nasilenie objawów.
Dzieci bardzo często uczą się również poprzez modelowanie, a więc obserwację. W przypadku, gdy rodzic, opiekun lub inna osoba przebywająca często przy najmłodszych przejawia zachowanie sugerujące, że bodziec może powodować pojawienie się strachu, może to nasilić lęk u dziecka.
Niekiedy lęk jest gromadzony w dziecku już od pierwszych dni jego życia. Bardzo ważną rolę gra tutaj obecność i wychowanie przez rodziców. Ich zadaniem jest nie tylko zaspokajać potrzeby biologiczne, ale również zwracać uwagę na to, aby najmłodsza osoba w rodzinie czuła się bezpiecznie. Jeśli na jakimś etapie bariera ta się zaburzy, dziecko może poczuć się zagrożone, a to z bezsilności może natomiast prowadzić do pojawienia się lęku.
Stres – najczęstsza przyczyna zaburzeń lękowych u dzieci
Jednym z największych powodów pojawienia się nieuzasadnionego i nadmiernego lęku jest stres. Jest to reakcja organizmu na różnego rodzaju doświadczenia, które są odbierane przez daną osobę jako nieprzyjemne lub wymagające wysiłku (głównie emocjonalnego). Najczęściej stres jest motywujący i mobilizuje do generowania odpowiedniej ilości zasobów umożliwiających poradzenie sobie z problemem. W momencie, gdy nie ma ich wystarczająco dużo lub kiedy sytuacja stresowa znacznie się wydłuża, mogą pojawić się negatywne konsekwencje. Niekiedy stres prowadzi właśnie do nasilenia się lęku. Należy jednak pamiętać, że są to pojęcia oddzielne, a każdy z nich, jeśli pojawi się u dziecka, należy rozpatrywać osobno. Nie ma jednak wątpliwości co do tego, że stres jest często bodźcem, który nasila reakcję lękową organizmu. W momencie, gdy się tak stanie, warto udać się do specjalisty.
Jak pomóc dzieciom radzić sobie ze stresem i lękiem?
W przypadku, gdy dziecko odczuwa bardzo silny lęk lub nieustanny stres najważniejszą funkcję pełnią jego rodzice. Zadaniem opiekuna jest przede wszystkim zapewnić bezpieczeństwo swojemu podopiecznemu, biorąc pod uwagę jego potrzeby. Należy jednak mieć na uwadze, że w przypadku postawienia przez lekarza diagnozy, konieczne jest również wdrożenie odpowiednich działań leczniczych. Nie zawsze jest to farmakoterapia, jednak o tym, czy wdrożenie leków jest wskazane w danym przypadku, decyduje psychiatra.
Bardzo często specjaliści kierują rodziców i dziecko na psychoterapię poznawczo-behawioralną. W jej trakcie dziecka ma możliwość nauczenia się rozpoznawania tego, co powoduje u niego silny, irracjonalny lęk lub stres. Wspólnie z terapeutą pracuje się nad zmianą myślenia poprzez odkrywanie i usuwanie starych oraz wykształcanie nowych schematów. Inne działania terapeutyczne są uzależnione od indywidualnej sytuacji dziecka i rodziców. Niekiedy konieczne jest także wprowadzenie:
- psychoedukacji na temat lęku, przyczyn, objawów oraz leczenia,
- psychoterapii rodzinnej,
- terapii grupowej,
- metod relaksacyjnych,
- treningu asertywności,
- treningu umiejętności społecznych.
Jeśli zaburzenia lękowe są bardzo nasilone i przeszkadzają dziecku w codziennym funkcjonowaniu np. ogromne ilości nieobecności w szkole uniemożliwiające edukację, konieczne jest włączenie do współpracy wychowawcy, nauczycieli, a także pedagoga lub psychologa pracującego w placówce. Bardzo często uczniowie, u których diagnozowane są zaburzenia psychiczne (w tym lękowe), mają możliwość skorzystania z indywidualnego toku nauczania. Jest to moment, w którym dzieci mogą realizować podstawę programową bez konieczności regularnego pojawiania się w szkole generującej objawy lękowe. W tym czasie najmłodszy jest objęty odpowiednią opieką specjalistyczną, tak aby na zaawansowanym etapie terapii uczeń miał możliwość powrotu do prawidłowego funkcjonowania.
Warto pamiętać, że jeśli zauważy się u dziecka pierwsze objawy mogące wskazywać na zaburzenia lękowe, to nie należy bagatelizować problemu. Najlepiej umówić wizytę u lekarza psychiatry, który bazując na swojej wiedzy i doświadczeniu pozwoli ocenić sytuację. Sięgania po pomoc nie należy się bać, a tego rodzaju wsparcie może znacznie poprawić jakość życia dziecka.
