Emocje to ważny element w życiu każdego człowieka. Pojawiają się one już od najmłodszych lat i towarzyszą nam nieustannie w różnego rodzaju sytuacjach. Dowiedz się, jaka jest rola emocji u dzieci i sprawdź, w jaki sposób można je wspierać w tak ważnym momencie rozwojowym.
Skąd biorą się emocje – budowa mózgu
Omawiając rozwój emocjonalny dziecka, należy sięgnąć do wiedzy z zakresu budowy mózgu. Ewolucyjnie organ ten dzieli się na trzy części: mózg gadzi, ssaczy i korę mózgową. Każda z nich pełni nieco inną funkcję w zakresie funkcjonowania człowieka.
Mózg gadzi
Mózg gadzi uznawany jest za najstarszą część mózgu, ponieważ odpowiada za podstawowe funkcje życiowe człowieka takie, jak na przykład:
- oddech,
- tempo pracy serca,
- potrzeba odżywiania się,
- ucieczka przed niebezpieczeństwem,
- sen,
- pragnienie.
Zazwyczaj wszystkie te reakcje wiążą się z możliwością przetrwania. Aby człowiek mógł funkcjonować bez gromadzenia się nadmiernego stresu związanego z poczuciem nieustannego zagrożenia, konieczne jest rozwinięcie się również dwóch pozostałych części mózgu.
Mózg ssaczy
Mózg ssaczy ze względu na swoją budowę nazywany jest również mózgiem limbicznym (emocjonalnym). W jego skład wchodzą takie elementy jak hipokamp, ciało migdałowate i podwzgórze, które odpowiedzialne są właśnie za emocje, a także pamięć i dystrybucję hormonów. Mózg ssaczy umożliwia kontrolowanie docierających do mózgu sygnałów i umiejętne nimi dysponowanie.
Kora mózgowa
Kora mózgowa to obszar odpowiedzialny za wszystkie czynności, które związane są z myśleniem. Dzięki niej możliwe jest między innymi:
- planowanie,
- rozumowanie,
- podejmowanie decyzji,
- myślenie abstrakcyjne,
- porozumiewanie się językiem,
- percepcja otaczającego świata.
Rozwój emocji u dziecka zaczyna się od wewnętrznej warstwy mózgu, a więc części gadziej. Do pierwszego roku życia maluchy skupiają się przede wszystkim na przetrwaniu, a więc dominują u nich potrzeby biologiczne. Wszystkie emocje, jakie są widoczne na zewnątrz, wynikają właśnie z zapotrzebowania snu, jedzenia czy innych pragnień tego rodzaju. Dopiero po tym etapie rozwojowym, mniej więcej, na przełomie 2-3 lat dziecka, rozwija się mózg limbiczny. Jest to moment przełomowy, w którym najmłodsi uczą się rozumienia, a także wyrażania emocji.
Czym są emocje?
Emocje to złożony proces, na który składa się kilka obszarów (pobudzenie fizjologiczne, procesy poznawcze, uczucia, reakcje behawioralne). Wyróżnia się kilka podstawowych emocji:
- radość i smutek,
- strach i gniew,
- zdziwienie i oczekiwanie,
- akceptacja i wstręt.
Wachlarz dostępnych emocji u człowieka rośnie wraz z wiekiem. Na samym początku najczęściej widoczny jest smutek i radość, a następnie możliwe jest rozwinięcie się gniewu, strachu i innych emocji.
Jak wygląda rozwój emocjonalny dzieci?
Emocje odpowiadają za informowanie o potrzebach i odpowiednie rozumienie tych informacji. U dzieci możliwość prawidłowego dysponowania i regulowania uczuć nie jest jeszcze dobrze rozwinięta. Umiejętność ta wzrasta bowiem wraz z wiekiem.
Regulacja emocji u dziecka zaczyna się już na etapie niemowlęcia. Bardzo często można zauważyć, że najmłodsi naśladują twarz dorosłych w zależności od ich mimiki. Tak dziecko uczy się odbierania sygnałów płynących od rodziców, tworząc na tej podstawie swoje skojarzenia.
Gdy maluch jest jeszcze mały, nie jest on w stanie zrozumieć, skąd biorą się u niego złość, smutek czy strach. Bardzo często szereg różnego rodzaju emocji wiąże się natomiast z pojawieniem się zachowań dziecięcych, które często są interpretowane przez dorosłych jako nieadekwatne. Należy jednak pamiętać, że u najmłodszych rozwój emocjonalny jest dopiero na początkowym etapie i wymaga on czasu do prawidłowego wykształcenia się. W tym natomiast dziecko warto odpowiednio wzmacniać, a nie hamować.
Czym jest inteligencja emocjonalna i czy jej rozwój u dziecka jest ważny?
Inteligencją emocjonalną nazywa się umiejętność zauważania, kontrolowania własnych emocji, a także zdolność do empatii i nawiązywania satysfakcjonujących relacji społecznych. W momencie, gdy dziecko nie będzie umieć prawidłowo dysponować docierającymi do niego emocjami, mogą pojawić się różnego rodzaju trudności. Jednym z najbardziej dotkliwych dla najmłodszych jest permanentne przeciążenie emocjonalne, nieumiejętność poradzenia sobie z emocjami objawiająca się agresją, zamknięciem się w sobie, widoczne wołanie o pomoc w sposób nieadekwatny do sytuacji.
W momencie, gdy dziecko rozwija podstawowe umiejętności emocjonalne, jest ono w stanie między innymi:
- rozróżniać docierające do niego emocje i odpowiednio nimi dystrybuować,
- wzrastać w samoświadomości,
- komunikować swoje potrzeby,
- identyfikować emocje innych ludzi,
- radzić sobie z trudnymi emocjami,
- uczyć się, co jest dla niego dobre i przyjemne, a co mniej,
- motywować się,
- uwrażliwiać się na potrzeby swoje i innych,
- odpowiednio reagować na zachowania niepożądane.
Jaka jest rola emocji w znaczeniu poznawczym?
Jak wspomniano wcześniej, emocje to obszar, który obejmuje nie tylko pobudzenie fizjologiczne, uczucia czy reakcje behawioralne, ale również procesy poznawcze. Do najważniejszych i najbardziej podstawowych można zaliczyć:
- interpretowanie,
- wspominanie,
- uczenie się,
- zdobywanie, przetwarzanie i stosowanie informacji.
Ze względu na omawianą na początku budowę mózgu, wszystkie obszary (między innymi emocjonalny i ten związany z procesami myślenia) są od siebie wzajemnie zależne. Ciało migdałowate uznawane jest za stację, która umożliwia łączenie emocji i konstruowania obrazu świata. Emocje umożliwiają dziecku:
- wzrost zainteresowania na obszary związane z procesem poznawania świata,
- zdobywanie osiągnięć,
- budowanie zaangażowanie w procesie uczenia,
- dostarczanie informacji o obiektach,
- wydobycie energii potrzebnej do przeprowadzenia różnego rodzaju operacji poznawczych,
- wybór takich procedur, które są dla niego możliwie najlepsze i najbardziej efektywne,
- zapamiętywanie.
Jak wspierać rozwój emocjonalny dziecka?
Rola rodzica w rozwoju emocjonalnym jego dziecka jest niezwykle ważna. To początkowo on pełni funkcję tzw. regulatora. W zależności od reakcji dorosłego na zachowanie najmłodszego wynikającego z emocji maluch uczy się reagowania. Nie każdy zdaje sobie sprawę, że na prawidłowy rozwój emocji maluchów wpływają nie tylko obszary w zakresie omawianym, ale również inne takie, jak:
- budowanie więzi pomiędzy rodzicem a dzieckiem,
- wspólne spędzanie czasu,
- rozwijanie zainteresowań,
- budowanie przez rodzica poczucia własnej wartości dziecka,
- zapewnienie mu wszystkich potrzeb biologicznych,
- rozwijanie samodzielności dziecka.
Dzieci uczą się poprzez modelowanie. Oznacza to, że to, w jaki sposób rodzic się zachowa, bardzo często staje się ich wzorem do naśladowania.
Emocje dziecka zwłaszcza we wczesnym wieku nie są najłatwiejszym tematem do zrozumienia dla rodzica. Istnieje jednak kilka sposobów na to, aby wspierać swoją pociechę w tym zakresie. Warto przede wszystkim:
- sprawdzać skąd biorą się emocje dziecka,
- pamiętać, że emocje wynikają z potrzeby regulacji i powrotu do stanu równowagi,
- nazywać się to, co dziecko może odczuwać i okazywać akceptację,
- zauważać, jakie elementy pomagają uspokoić dziecko,
- wiedzieć, że to, czego dziecko potrzebuje na pierwszym miejscu to poczucie bezpieczeństwa,
- nie reagować nazbyt emocjonalnie,
- dopasowywać słowa i oczekiwania do wieku dziecka.
Należy pamiętać, że każdy dzień jest dla dziecka inny i w trakcie jego rozwoju będą pojawiać się coraz to nowe sytuacje, które będą generowały szereg innych emocji. Warto uwzględnić, że rolą rodzica jest przede wszystkim okazanie dziecku wsparcia i umożliwienie zrozumienia stanu rzeczy. Uczuciom dziecka nie należy zaprzeczać, a jego potrzeb lepiej nie minimalizować. Nie warto również dawać odgórnych rad czy użalać się nad maluchem. To, co można zrobić, to w sposób empatyczny omówić z dzieckiem całą sytuację, która wywołała u niego silne emocje i wspólnie z nim nazwać cały proces. Dzięki temu najmłodsi nauczą się, że emocje nie są powodem do wstydu i nie należy ich tłumić, a jedynie odpowiednio nimi dysponować.
